گنجینه های مدیریت وب سایت رسمی مهندس افسریان
محمدحسین تقوایی زحمتکش: محمد تقی برخوردار معروف به حاجی برخوردار که به دنبال برنامه صنعتی توسعه گرایش در ساخت وسایل خانگی در ایران به پدر صنایع خانگی این کشور هم لقب گرفته است.
بزرگ ترین پدرخوانده های صنعت ایران
حاج محمدتقی برخوردار یکی از بزرگ ترین پدرخوانده های صنعت ایران ، در کنار حاج محمدتقی ایروانی، محمود و احمد خیامی، حاج جلیل خسروشاهی و احمد لاجوردی یکی از پنجگانه های دوران تحول صنعت در دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی در ایران بود.
محمدتقی برخوردار جز نبوغ و استعداد درخشانش، به دورانی خوش درخشید که سکان اقتصاد ایران رو به تحول و شکوفایی نهاد و کسانی در راس امور اقتصاد قرار گرفتند که از قضا در هماهنگی و همنوایی در تاریخ سیاسی- اقتصادی ایرانی مثال زدنی بود.
محمدتقی برخوردار؛ کارآفرین وصنعتگر پرتلاش یزدی از دنیا رفت. او را بواسطه تاسیس اولین کارخانه های تولید لوازم خانگی درایران، پدر این صنعت نام نهاده اند.
حاج محمدتقی برخوردار نسل سوم از خانواده برخوردارها بود که از زمان ناصر‌الدین شاه در یزد به تجارت مشغول بودند. نام «برخوردار» به این دلیل به آنها نسبت داده شده بود که واقعاً صاحب مال و مکنت بسیار بودند. پدر حاج محمدتقی برخوردار در یزد تجارتخانه داشت و از هند چای و رنگ و پارچه وارد می‌کرد و به شهرهای مختلف ایران می‌فرستاد.
شرکتهای گشایش یافته توسط حاجی برخوردار یزدی
گفته میشود که حاج برخوردار یزدی حدود چهارده شرکت را تاسیس کرد و در سطح کشور گسترش کرد که با وجود گذشت زمان هنوز این شرکتهای در بین مردم نام اشنا و معروف است
۱٫ شرکت پارس‌الکتریک
۲٫ شرکت تهران‌الکتریک
۳٫ شرکت باتری‌سازی قوه پارس
۴٫ شرکت پارس‌الکتریک
۵٫ شرکت لوازم خانگی
۶٫ پارس شرکت کالای الکتریکی البرز
۷٫ شرکت کشت و صنعت جیرفت
۸٫ شرکت فرش پارس
۹٫ شرکت کارتن البرز
۱۰٫ شرکت کاشی پارس
۱۱٫ شرکت سرامیک البرز
کتاب زندگی و کارنامه حاج محمدتقی برخوردار
کتاب زندگی و کارنامه حاج محمدتقی برخوردار(موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی) با نگارش علی‌اصغر سعیدی، فریدون شیرین‌کام و ناشر گام‌نو در سال ۱۳۸۸ (چاپ اول) منتشر شد.
در پشت جلد کتاب چنین آمده:”این کتاب شرح حال فعالیت‌های تجاری و صنعتی حاج محمدتقی برخوردار، پدر صنعت لوازم خانگی مدرن در ایران است. وی از خانواده‌ای تجارت‌پیشه در یزد برخاست و از فعالیت‌های تجاری به تولیدات صنعتی روی آورد. زندگی و کارنامه‌ی وی می‌تواند برخی مشکلات توسعه‌ی اقتصادی ایران را از نگاه فعالان اقتصادی نشان دهد، ضمن آن که الگویی بومی در مدیریت و کارآفرینی را نیز ارائه خواهد کرد. علاوه بر این، کتاب پیامدهای اجتماعی فعالیت‌های صنعتی حاج برخوردار را که تغییرات بسزایی در سبک زندگی ایرانیان بر جای گذاشت، مطالعه می‌کند.”
محمذ تقی برخوردار از کودکی تا قله افتخار تجارت
حاج محمدتقی برخوردار از کودکی در تجارتخانه پدر کار می‌کرد تا اینکه ۱۸ساله شد و دیپلم گرفت و به بهانه تحصیل به تهران آمد. اما به تحصیل در دانشگاه رغبتی نداشت، کار دولتی را نیز نمی‌پسندید و بیشتر دلباخته تجارت بود. در تهران حجره‌ای در سرای امید روبه‌روی مسجد شاه خرید و تجارت را پیشه کرد. کارت بازرگانی نداشت و تا سال‌ها به نمایندگی از پدر و سه برادر دیگرش در شرکت خانوادگی پدر کار می‌کرد. پس از فوت پدر در ۱۳۴۰ بود که برادران برخوردار مستقل شدند و محمدتقی به همراهی برادرش هاشم کار را پی گرفت. پدر مذهبی نگران منحرف شدن اخلاق پسر بر اثر آزادی‌های زندگی در تهران بود اما شواهد نشان می‌دهد که این اتفاق نیفتاد و همه اطرافیان می‌گویند محمدتقی راستی و سلامت نفس و نماز را تا آخر حفظ کرد.
محمدتقی تا ۲۵سالگی به صادرات و واردات در شرکت پدر مشغول بود و پس از استقلال به واردات وسایل مدرن خانگی پرداخت. برخلاف پدر که خرید و فروش محصولات کشاورزی را پیشه کرده بود، محمدتقی علاقه عجیبی به وارد کردن لوازم مدرن زندگی آن روزها مثل پنکه، رادیو، یخچال و ماشین حساب داشت. ۱۵ سال طول کشید که او به فکر ساختن همین وسایل در ایران بیفتد. این کار در آن زمان جسارت بسیاری می‌خواست.
۱۳ شرکت در ۱۵ سال
برخوردار با اینکه تحصیلات دانشگاهی نداشت، دارای فکر مدرنی در مدیریت شرکت‌هایی بود که تاسیس می‌کرد. این فکر در زندگی خانوادگی او نیز نمایان بود. در ۳۳سالگی تصمیم به ازدواج گرفت و برای این کار، زنی را که قبلاً ازدواج کرده بود و بچه هم داشت انتخاب کرد. این کار با سنت رایج آن سال‌ها جور درنمی‌آمد اما برخوردار اعتنایی به این مسائل نداشت.
او در سال ۳۸ شرکت پارس‌الکتریک و در سال ۴۷ شرکت تهران‌الکتریک را برای واردات و گرفتن نمایندگی شرکتهای معتبر بین‌المللی بنا نهاد. او به تدریج نمایندگی شرکتهای توشیبا، آکائی، سان سوئی، سیکو، جنرال الکتریک، کندی، الیوتی و دووال را به دست آورد.
از سال ۴۱ برخوردار دست به کار تولید برخی از محصولاتی شد که وارد می‌کرد. این کار برای تاجر جوانی که می‌خواست پیچیده‌ترین محصولات آن روزگار را تولید کند، خطر بزرگی محسوب می‌شد. اولین شرکتی که تاسیس کرد، شرکت باتری‌سازی بود. در سال ۴۱ با همکاری شرکت ری.او.واک امریکا، در سه قطع باتری تولید کرد که بر آن «قوه پارس» نام نهاد. ابتدا امریکایی‌ها ۸۵ درصد سهام شرکت را در اختیار داشتند اما چند سال که گذشت، برخوردار توانست ۷۰ درصد سهام را از آن طرف ایرانی کند. قوه پارس در ۱۲ سال، سه کارخانه تاسیس کرد.
یک سال بعد، در سال ۴۲ حاج محمدتقی بزرگ‌ترین کار زندگی‌اش را انجام داد و شرکت پارس‌الکتریک را تاسیس کرد. او موفق شد در کارخانه‌های این شرکت رادیو و تلویزیون بسازد و در سال ۵۶ تلویزیون رنگی هم تولید کرد. محصولات این کارخانه تحت لیسانس توشیبا، شاوب لورنس و بعدها گروندیک بود. پارس‌الکتریک در اوج کار خود، سالانه ۲۰۰ هزار دستگاه رادیو و تلویزیون تولید می‌کرد.
پارس‌توشیبا که اکنون به پارس‌خزر معروف است، از دیگر شرکت‌هایی بود که برخوردار در سال ۴۷ پایه‌گذاری کرد. او با همکاری توشیبا و بانک توسعه صنعتی و معدنی این کار را انجام داد و در کارخانه‌هایش آبمیوه‌گیری، پنکه،چرخ گوشت، بخاری، هواکش و پلوپز ساخت. قرار بود در همین شرکت ماشین لباسشویی، اتو و کولر گازی هم تولید کند که به انقلاب برخورد. شرکت لامپ پارس توشیبا هم در همان سال شکل گرفت و لامپ رشته‌ای و فلورسنت تولید کرد. فعالیت‌های برخوردار به تدریج توسعه می‌یافت و بالا رفتن قیمت نفت و رونق اقتصادی نیز به آن کمک می‌کرد. البته او پیش از گران شدن نفت، شش شرکت تاسیس کرده بود. برخوردار در سال ۵۴ شرکت لوازم خانگی پارس را با همکاری جنرال الکتریک امریکا راه‌اندازی کرد تا در ایران یخچال و فریزر و ماشین لباسشویی بسازد. این شرکت اکنون یکی از شرکتهای مهم لوازم خانگی ایران است.
برخوردار تنها به لوازم خانگی بسنده نکرد. او تصمیم گرفت شرکت‌هایی تاسیس کند که به طور تخصصی لوازم برقی تولید می‌کنند. با همین فکر، در سال ۵۱ شرکت ورشکسته کالای الکتریک را خرید تا سرپیچ و کلید و پریز تولید کند و بعدها به ساخت انواع ساعت سیکو رو آورد. در سال ۵۴ با همکاری لگراند فرانسه و بانک توسعه صنعتی و معدنی، شرکت کالای الکتریکی البرز را تاسیس کرد که کارش تولید انواع کلید و پریز، دوشاخه، آنتن و فیش تلویزیون بود.
کشاورزی یکی از سنت‌ها در خاندان برخوردار بود و او در اوج روزگاری که تلویزیون و پلوپز تولید می‌کرد، به فکر تاسیس شرکتی برای کشاورزی و صادرات محصولات خصوصاً پسته که سنت خانوادگی‌اش بود، افتاد. در سال ۵۱ شرکت کشت و صنعت جیرفت را تاسیس کرد. این شرکت توانست یک سردخانه، کارخانه رب گوجه‌فرنگی و کارخانه تن ماهی داشته باشد. در همان دوران برخوردار به تولید فرش هم رو آورد و شرکت فرش پارس را تاسیس کرد. در سال ۵۰ این شرکت کار خود را برای تولید فرش ماشینی، موکت و موکت نمدی شروع کرد. فناوری کارخانه‌های این شرکت از آلمان و سوییس و انگلستان آمده بود. برخوردار تولیدی لباس هم داشت. او در سال ۵۴ شرکت پوشش را راه‌اندازی کرد که مخمل، حوله، بلوجین، جوراب و لباس زیر تولید می‌کرد.
دیگر خدمات برخوردار
حاج محمدتقی با اینکه نیروی خود را بر لوازم خانگی متمرکز کرده بود اما در دیگر صنایع نیز دستی داشت. او در سال ۵۲ سه شرکت کارتن البرز، کاشی پارس و سرامیک البرز را تاسیس کرد. کارخانه کارتن‌سازی او دو بار سوخت و تجهیزاتش از بین رفت اما دوباره با اصرار برخوردار احیا شد. برخوردار به عنوان سهامدار نیز در چند شرکت از جمله لامیران (تولید انواع تیغ)، سیمان کرمان، آبگینه (تولید انواع شیشه) و کمپرسورسازی ایران (تولیدکننده تجهیزات مورد نیاز لوازم خانگی پارس) سهامدار بود. اشتیاق و تبحر او در اقتصاد باعث شد به عضویت هیات مدیره سه بانک و یک شرکت بیمه نیز دربیاید. او در ۱۵ سال ۱۳ شرکت تاسیس کرد و بهترین دوران تولید لوازم خانگی ایران را گذراند.
روش مدیریتی او نیز مدرن بود. برای مثال تبلیغات برای برخوردار بسیار مهم بود. محصولاتش بروشور داشت و در شهرهای مختلف نمایندگی مجاز داشت و سرویس سیار را برای تعمیر محصولات در منازل راه‌اندازی کرد. او به تدریج در کنار شرکتهای تولیدی تلاش کرد شرکتهای خدماتی و سرمایه‌گذاری مجزایی درست کند. بر اساس روش‌های نوین مدیریت، بخش صنعت را از بخش بازرگانی و خدمات جدا کرد. به همین دلیل شرکت پارس‌شید و شرکت خدمات پارس را تاسیس کرد تا بخش فروش شرکت لوازم خانگی پارس و پارس‌توشیبا را بر عهده بگیرند. شرکتهای صنعتی پارس‌توشیبا و لامپ پارس توشیبا هم شرکت سرمایه‌گذاری پارس‌توشیبا را بنا نهادند تا سرمایه‌گذاری از تولید جدا باشد.
فراموشی برخوردار
گاهی گفته شده برخوردار با تولید محصولات پیچیده در ایران، تنها مونتاژ انجام داده است اما برخی نیز در پاسخ گفته‌اند برخوردار توانست با کارخانه‌هایش، فناوری‌های پیچیده آن روز را وارد ایران کند و به تدریج آنها را در ایران با مدیران و کارگران ایرانی بسازد و در برخی موارد از شرکت خارجی جدا شود. مخالفان برخوردار به او خرده گرفته‌اند که باعث رواج مصرف‌گرایی در ایران شده است و موافقان نیز بابت بومی کردن فناوری در کارخانه‌ها او را تحسین کرده‌اند.
از شرکت‌هایی که برخوردار تاسیس کرد، شرکت پوشش، ری. او. واک، کشت و صنعت جیرفت و فرش پارس تعطیل شده‌اند و برخی شرکت‌ها مانند لوازم خانگی پارس، پارس‌خزر، لامپ پارس، سرامیک البرز و کاشی پارس به کار خود ادامه می‌دهند. اما برخوردار پس از عمری تلاش مستمر برای صنعت لوازم خانگی، آن روزها را هیچ به یاد نمی‌آورد.
به دنبال ملی شدن شرکت ها و کارخانجات صنعتی ایران از جمله اموال آقای برخوردار که بعدها در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت، او پیش از یک سالگی انقلاب، از ایران خارج شد و این هجرت تا سال ۱۳۷۰ ادامه داشت که به سودای بازپس گیری اموالش به ایران بازگشته بود.حاصل این بازگشت فقط بازپس گیری قطعاتی زمین در رفسنجان و استرداد منزل شخصی اش بود.
۱۳ سال پس از مصادره شدن کارخانه‌هایش توانست تعدادی از آنها را بازپس گیرد اما دیگر پیر شده بود و نای کار کردن شبانه‌روزی دهه ۵۰ را نداشت. سکته سال ۷۴ هم به این ناتوانی افزود و به تدریج آلزایمر آن همه جوش و خروش را از او گرفت و گوشه‌ای نشاند.
پایان یک کارآفرین
تا اینکه روز جمعه سی و یکم تیمراه ۱۳۹۰ که او چهره درنقاب خاک کشید از آن همه فعالیت کارنامه‌ای مانده به شکل کتاب که علی‌اصغر سعیدی و فریدون شیرین‌کام تحت عنوان «موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی: زندگی و کارنامه حاج محمدتقی برخوردار» نگاشته‌اند. شاید اگر آنان گزارش تلاش‌های برخوردار را چاپ نکرده بودند، مصرف‌کنندگان لوازم خانگی پارس نیز به همان آلزایمری دچار می‌شدند که خود برخوردار را گوشه‌نشین کرده بود.
